FILIPIJNEN 2020

 

 

 

VOORBEREIDING

 

Planning

Wij plannen een reis te maken deels in de Filipijnen en deels in Maleisisch Borneo met een kort bezoek aan Brunei. We boeken een goedkope retourvlucht met KLM naar Manila. We verkennen eerst het eiland Luzon, vliegen daarna naar Cebu, bezoeken Bohol en vliegen daarna naar Kota Kinabalu, gaan dan richting Brunei en daarna bezoeken wij de Niah grotten om dan terug te komen naar Miri, vliegen dan naar Kota Kinabalu en vervolgens naar Manila.

 

Visum

Een visum is niet nodig. Bij aankomst op de luchthaven kregen we een stempel in ons paspoort en mochten we 30 dagen in het land verblijven. Ik heb gelezen dat er strenge boetes bestaan als je die datum overschrijdt en niet tijdig je verlenging zou hebben aangevraagd.

 

Reisperiode : 28/01 – 20/02/2020 met daar tussen een bezoek aan Maleisie en Brunei. We zijn dus gestart in en terug gekomen uit de Filipijnen.

 

 

 

REISVERSLAG

 

Dinsdag 28/01/2020

Na een lange vlucht krijgen we vlot onze stempel in ons paspoort. We wisselen 100 euro op de luchthaven en krijgen er 5.590 PHP voor, een goede koers. We betalen 300 PHP voor onze taxi naar ons geboekt hotel. Het is reeds in de vroege morgen en we zijn heel vermoeid.
Aangekomen bij Urban Travelers Hotel vertelt men mij dat ik een dubbele boeking heb gedaan. Op booking.com had ik niet meteen een bevestiging gekregen “duurt vier uur” ook niet na vier dagen en ik had al eens gekeken op Agoda maar niet geboekt. Als ik vraag naar het bewijs van “dubbele boeking” toont men mij een mail waar mijn mailadres niet op staat: conclusie ze proberen mij hier af te persen. Ik moet reclameren bij Agoda; zij willen niets doen. Op ons uitdrukkelijk verzoek krijgen wij toch nog een betalingsbewijs want dergelijke mensen kun je niet vertrouwen. Trouwens ik vraag steeds een betalingsbewijs; had ooit eens een slechte ervaring. Ik had ‘s avonds betaald en geen bewijs gekregen en zijn collega vroeg mij ‘s morgens om te betalen en aangezien ik geen betalingsbewijs kon voorleggen kon ik nogmaals betalen.

 

 

Woensdag 29/01/2020

Vooral goed uitgeslapen. Het ontbijt is op de tweede verdieping, er zit wel wat volk maar geen toeristen. We gaan nog geld wisselen op een kantoor aan 1€ = 55 PHP, niet zo goed als gisteren op de luchthaven. Ik had bij de boeking uitgekeken naar een hotel dicht bij het busstation want Manila is een erg hectische stad. Een ticket naar Baguio kost 730 PHP.  We rijden lang door het drukke Manila en na vijf uren komen we aan in Baguio in de regen. We kiezen voor het Baden Powell hotel bij het busstation omdat het hevig regent en makkelijk is voor onze volgende busrit.  Een dubbelkamer kost hier 1.500 PHP

 

 

Donderdag 30/01/2020

Met een taxi moeten we naar een ander busstation. Een busrit naar Sagada kost 235 pp: we vertrekken om 08.30 en komen er aan om 15.00 uur en het is een prachtige rit door de bergen langs een smalle druk bewoonde lintbebouwing tot ons einddoel, veel wegenwerken. Het busje zat vol en stopte regelmatig en tweemaal voor een rust. De weg was erg steil met oneindig veel bochten zodat onze gemiddelde snelheid niet meer was dan 20 km/uur. Het is hier prachtig in de centrale Cordillera.  Achter ons zat Guy, een Filippino die ons Hotel Mesferré aanraadde. Omdat er een vierdaags festival begon besloten we de “laatste kamer” te nemen aan de stevige prijs van 2.200 PHP met ontbijt. Er zijn veel hotelletjes in Sagado: zouden ze allemaal volgeboekt zijn ?
Kortbij is een toeristenkantoor waar ze daguitstappen regelen. We moeten ons registreren aan 50 PHP pp. Om iets te bezoeken heb je een gids nodig. We lopen zonder gids naar de Sumaging Big Cave waar geen kisten te zien zijn, wel hangen er een paar aan de rotswand onderweg, de Sugong Hanging Coffins. We nemen prachtige foto’s van de lager gelegen rijstvelden. We liepen voorbij de Lumiang Burial Cave waar wel kisten hangen. De gidsbeurt kost 800 voor maximum tien personen. Omdat het parcours nogal steil is rijden we met een jeepney terug. We lopen nog wat op de lokale markt maar merken niet veel van het festival. Daarna gaan we avondeten in het St. Joseph Restaurant op een heuvel gelegen voor 500 PHP samen.

 

 

Vrijdag 31/01/2020

Na ons ontbijt lopen wij naar het nabijgelegen toeristenkantoor waar we een gids meekrijgen om naar de hangende doodskisten te gaan achter het kerkhof. We lopen langs een steil trappenpad naar de Echo Valley in een half uurtje en aan een rotswand hangen een twintigtal doodskisten. We betalen samen 300 PHP voor de gids, te delen met andere bezoekers.
Om 11.30 checken we uit ons hotel en met een jeepney rijden we naar het 20 km verderop gelegen Bontoc, toch een uur rijden door een mooi berglandschap. Registratie verplicht voor toeristen, ongeveer één euro.
We checken in bij het Bontoc Bed & Bistro in het centrum. Voor twee nachten kunnen we afdingen naar 2.880 PHP zonder ontbijt. We krijgen een heel propere kamer met grote badkamer, geen ontbijt of wifi.
Van het Bontoc Tourist Office krijgen we een kaart en een heel duidelijk overzicht van bussen en jeepneys, vertrektijden, prijs, duur en opstapplaats.
We bezoeken het Bontoc Museum en komen er achter dat dit is opgericht door een Vlaamse non uit Dentergem. In een paar zaaltjes liggen voorwerpen van de stammen uit de omgeving, ook mooie oude foto’s en een paar typische hutten in de tuin.

 

 

Zaterdag 01/02/2020

Na ons ontbijt in het Bontoc Bed & Bistro stappen wij naar het nabijgelegen pleintje, Public Market, waar een paar jeepney’s gereed staan om naar Maligcong te rijden, 20 PHP pp. Alhoewel het slechts zeven km verder is duurt de rit toch nog veertig minuten. De stokoude versleten jeepney stopt regelmatig. We komen aan het eind van de weg via een bochtige steile smalle weg. Van hier uit moeten we op dijkpaadjes tussen de rijstvelden lopen; heel veel kleine rijstveldjes die nog niet beplant zijn. Het landschap in dit amfitheater waarin men heel veel rijstvelden heeft aangelegd is adembenemend mooi. Overal veldjes en muurtjes op de omringende bergflanken met ijverige mensen die in de modder staan te ploeteren. Boven de velden op de toppen van de heuvels liggen kleine nederzettingen, tussen de velden woont er niemand wat het zo prachtig maakt. Ik geniet volop van mijn wandeling. Ik rust op een bank in een schuilhok terwijl Vera het hogerop gaat zoeken. Een uur later is ze terug en lopen we samen over de smalle dijkpaadjes door de rijstvelden naar Suzette’s Maligcong Homestay (tel. +63 9155463557 suzette-chees@yahoo.com). Een groepje Filipijnen biedt ons aan samen de lunchen maar we hebben reeds besteld. Een bed in een slaapzaaltje kost hier 350 en een dubbelkamer 1.000 PHP. De kamers zijn netjes en van op het terras genieten we van een onvergetelijk uitzicht. Na een gratis koffie rijden we terug met de jeepney naar Bontoc. Met een tricycle gaan we naar de Kadchog Rice Fields en nadat we over een hangbrug hebben gelopen lopen we verder over smalle dijkpaadjes door de rijstvelden; het is hier één en al rust. ‘s Avonds eten we in een lokaal restaurant waar veel Filipino’s zitten en het is lekker en we betalen inclusief elk een Red Horse bier 345 PHP.

 

 

Zondag 02/02/2020

We nemen een jeepney naar Banaue, 15 pp correct volgens info van Toeristenkantoor. De rit duurt anderhalf uur en gaat door een prachtig bergachtig landschap. Verplichte registratie in Banaue kost 50 PHP pp, een euro. We bezoeken het Banaue Museum met oude foto’s en voorwerpen van de Ifugao stam. De jeepney vertrok zelfs al voor het voorziene uur, we betalen 150 pp naar Batad. Er zat al een man op de bus die ons Simon’s Inn in Batad aanraadde en we hadden niet het gevoel dat we daar extra moesten voor betalen. Hij vroeg wel of hij onze gids mocht zijn op een wandeling in Batad. Aan het eind van de weg moesten we nog een half uur over een pad lopen maar het uitzicht was buitengewoon. Batad is niet over de weg bereikbaar en alles moet er heen gedragen worden over een steil pad. Bij aankomst nemen we een kijkje bij Rita’s Guesthouse en een paar andere maar maar het zicht, terras en restaurant van Simon’Inn krijgen onze voorkeur. We krijgen een kleine kamer zonder badkamer en ontbijt maar het uitzicht uit onze kamer is adembenemend: het ganse dal en de ontelbare rijstvelden liggen pal voor ons. Tussen de rijstvelden beneden ligt een idyllisch dorpje. We lopen op houten vloeren van tropisch hout naar het toilet en de badkamers beneden. Met enkele Franse gasten hebben we een babbel op het terras waar we genieten van onze maaltijd en een lekkere Red Horse. Het uitzicht op het dal is uniek, we zijn heel blij dat we voor deze accommodatie hebben gekozen. Het heeft vannacht veel geregend.

 

 

Maandag 03/02/2020

Om zeven uur hangt er een mist in het dal maar die trekt langzaam op, mysterieus blijven de wolken op de omringende bergtoppen hangen. Vera vertrekt om negen uur met een gids, 1.200 PHP per gidsbeurt. Ik blijf “thuis”, het is mij veel te steil om hier te wandelen. De trekking duurt ongeveer vier uren en loopt door de immer groene rijstvelden, over bergpaadjes, dorpjes tot aan een waterval en een uitzichtpunt. Er komt wat steil klimwerk aan te pas maar ze was tevreden en heeft adembenemende panorama’s kunnen bewonderen. Ik had toch een beetje spijt dat ik niet mee kon. Tegen één uur is Vera terug, tevreden en nog fit. Haar gids Andrew had het uitstekend gedaan. We hebben dan nog lang op het ruime terras gezeten en genoten van een lunch en een prachtig zicht op de rijstvelden. Sommige zijn reeds overgroeid en verwaarloosd. Dat komt omdat enkele eigenaren naar de stad zijn getrokken en hun velden in de steek hebben gelaten zegt Andrew. Een vrouw die ons bedient loopt de ganse dag met een baby van tien maanden voor haar, niet op haar rug. Het eten is niets bijzonders maar dat is het nergens in de Filipijnen. De muren tussen de kamers zijn van flinterdun triplex.

 

 

Dinsdag 04/02/2020

We rekenen af bij Simon’s Inn in Batad en lopen in twintig minuten langs een steil pad naar de weg waar we een jeepney nemen naar Banaue voor 150 PHP pp. Na een half uur komen we aan in Banaue. Nadat we iets gegeten hebben boeken we een vlucht voor morgen van Manila naar Cebu bij Philipine Airlines, omgerekend 52 euro pp. We hadden gelukkig reeds onze bus van Banaue naar Manila geboekt aan 650 PHP pp want die was bij het instappen volgeboekt. Aanvankelijk reden we door de bergen en daarna werd het vlakker. Vanaf de voorstad van Manila werd het drukker zelfs hectisch. We waren behoorlijk moe bij aankomst in Manila en hebben een hotel bij het busstation genomen, toch weinig last gehad van het straatverkeer.

 

 

Woensdag 05/02/2020

We rusten lang tot we om 11.30 uur bericht krijgen dat we de kamer moeten verlaten. Een taxi naar de luchthaven kost 300 PHP. Onze vlucht naar Cebu vertrekt om 16 uur en anderhalf uur later landen we er. Op de luchthaven nemen we geen taxi maar nemen “My Bus” naar LM Mall; de rit duurt 40 minuten. Het is druk in Cebu, hectisch zelfs. We nemen een taxi, 400 PHP, naar Sampaguita Suites, 990 PHP. Het ligt dicht bij de ferryterminal naar Bohol en op een boogscheut van het Magelan Cross.

 

 

Donderdag 06/02/2020

We ontbijten bij een bakker naast het Magelaans Kruis. We stappen naar de ferry in 10-15 minuten. We moeten 500 PHP pp betalen voor de ferry naar Taglibaran op Bohol. De tocht duurt twee uren en het regent zo hard dat de hemel zwart ziet, had ook al de ganse nacht hevig geregend. Ik herbenoem dit eiland Bo-hell. Op de kade weten we niet meteen hoe we verder gaan en een man met een tricycle neemt ons mee naar een hotelletje op het Panglao schiereiland en we komen aan bij Alona Grove Tourist Inn, Danao, Panglao. We betalen 1.500 voor een propere kamer en badkamer met warm water op een boogscheut van het strand. Er lopen veel mensen heen en weer op het strand, veel duikexcursies hier. Bij een strandbar genieten we van een fris biertje en een prachtige zonsondergang.

 

 

Vrijdag 07/02/2020

We hadden afgesproken met Richard, onze tricycle man van gisteren om een dagtrip te maken voor 1.500 PHP. Hij is 45 en heeft zeven kinderen van 10-22 jaar. We vertrekken om acht uur. Na een tiental minuten stoppen we bij het monument van het Blood Contract waar de Spaanse veroveraar De Legazpi en chef Sikatuna in 1565 elkaars bloed drinken als teken van vriendschap. Verderop bezoeken wij de oude kerk van Baclayon en bekijeken het kerkmuseum met oude kerkvoorwerpen op een zolder. We bewonderen eveneens de prachtig beschilderde kerk. Bij Agape bezoeken wij het Xzootic Animal Park waar we met een reuze witte python mogen spelen. Daarna bekijken we de kleine vlindertuin. Dan gaat het naar de Loboc River Cruise waar we aan boord gaan van een platte overdekte pumpboat en reeds na twee kilometer aan een kleine waterval al halfweg zijn. De lunch is inbegrepen en is lekker; we zitten bij twee Japanners. De tocht kost 650 PHP pp, veel toeristen. We stoppen bij een andere boot die bij de oever aangemeerd ligt en waar men een dansje demonstreert, zelfs eentje speciaal voor mijn verjaardag met een liedje “happy birthday”. Na de riviertocht rijden wij naar het “Man made Forest” met gebogen bamboebomen als in een galerij over de weg. Daarna begeven we ons naar de beroemde “Chocolate Hills” 80 PHP pp die in dit jaargetijde er groen-bruin uitzien en niet helemaal bruin als chocolade. Het regent wat zodat het zicht er op niet optimaal is maar wel mystiek in een mist is gehuld. Steile trappen naar het uitzichtpunt. Daarna rijden we een heel stuk terug naar het Tarsier Conservation Area waar medewerkers ons aanwijzen waar deze kleine lieve diertjes met hun reuzegrote ogen verscholen zitten onder de bladeren en zich zo beschermen tegen de regen. Deze kleine aapjes zijn maar zo groot als een hand en zien er heel onbeholpen uit. Dan hebben we lang gereden en bij Tagbilaran een biertje gedronken op een terras. Om 18.30 uur waren we terug in ons hotel.

 

 

Zaterdag 08/02/2020

Om negen uur stipt komt Richard ons ophalen, zijn vrouw is erbij. We rijden door de gietende regen naar het busstation en als we er aankomen giet het met bakken tegelijk. Hij geeft me zijn contact : ginaocularbueno@gmail.com   Het zijn arme mensen met zeven kinderen maar toch hebben ze beide een gsm. Met een busje rijden we langs een prachtige kustweg naar Anda. De rit duurt 40 minuten en we zien geen toeristen onderweg, joepie. Aan het strand in het centrum van Anda staan veel guesthouses. Het toeristenkantoor is gesloten en we weten niet waarheen tot een man ons Little Miami aanraadt: 1.000 PHP voor een kleine hut met badkamer en inclusief ontbijt. Het bevalt ons hier meteen en we boeken twee nachten. We kunnen er ook eten direct aan het strand onder de palmbomen. Het is hier veel rustiger dan in Alona Beach, zalig. Vera gaat in zee snorkelen.

 

 

Zondag 09/02/2020

We moesten heel lang wachten op ons ontbijt. Tegen acht uur komt een bootsman Vera ophalen om te snorkelen, zij is alleen. De boot kost 650 PHP voor een halve dag snorkelen in de riffen. Ik maak een strandwandeling en ga rechts weg. Er is bijna niemand op het prachtig palmenstrand zo ver het oog reikt. Er liggen wel een paar hotelletjes maar er is niemand te bespeuren. Ik loop zo wel een kilometer ver en ontmoet er bijna niemand. Tenslotte ga ik wat chillen in de schaduw onder een overhangende koraalrots. Op zee dobbert een boot met een paar snorkelaars, ik dacht dat Vera er op zat maar achteraf zal blijken dat dit niet zo was. Als ik na twee uren terugkom in Little Miami is Vera net terug. De bootsman vroeg haar achteraf plots om 100 meer te geven omdat ze alleen was. De tocht van vier uur was gehalveerd naar twee uren. We zijn dan nog teruggelopen naar mijn rustig plekje op het witte palmenstrand bij de zee. In het toeristenkantoor hadden ze geen kaart of andere informatie. Het marktje was niets bijzonders maar we vonden een goed restaurant waar we lekker hebben gegeten, lekker fruitsap. Een Engels koppel waar we gisterenavond hadden zitten mee praten was verhuisd en betaalde iets minder maar het zeezicht was weg. Het weekend is voorbij en bijna alle gasten (Filipino’s) zijn vertrokken. ‘s Avonds genieten we hier van onze maaltijd en een lekker bier, een literfles Red Lion, bij een prachtige zonsondergang en een opkomende maan, heel romantisch !

 

 

Maandag 10/02/2020

Om zeven uur krijgen wij ons ontbijt en het gaat nu vlugger dan gisteren. We hadden gisteren gevraagd om twee plaatsen te reserveren voor het busje want er vertrekken er maar weinig uit Anda. In ons busje zat een Engelsman die een hondenbeet had gekregen, bij het hospitaal stapte hij uit. Het was een rit van twee en een half uur door de regen naar Tagbilaran. In het busje zat ook een jong Engels koppel die niets zeiden en bij het uitstappen vroegen ze aan de chauffeur “hoeveel”. 600 zei de chauffeur, nam het bedrag aan en reed weg. Ze hadden blijkbaar ook voor ons betaald: 2 X 150. Ze hadden veel bagage mee dat een extra plaats innam en werden bij hun hotel opgehaald en dachten daardoor dat ze meer moesten betalen. Dat heb je dan met onervaren toeristen die denken dat ze alles weten. Bij de ferry konden we nog net mee om elf uur, 456 PHP pp als seniors, normaal 510. Met de fast cat van Starlite varen we naar Cebu. Aangekomen op de pier lopen we naar Magelan Square en nemen een taxi (100) naar SM Mall bus station. Met My Bus ( 50 pp) gaan we naar de luchthaven van Cebu in 40 minuten, druk en hectisch. De check-in gaat vlot op de domestic airport. Aangekomen in Manila moeten we drie en een half uur wachten en we vertrekken om 23.20 uur en komen aan in Kota Kinabalu om twee uur in de morgen.

 

 

Dinsdag 18/02/2020

Deze morgen heel vroeg om 02.35 vertrokken uit Kota Kinabalu en naar Manila gevlogen met Cebu Pacific. Er is maar één vlucht van KK naar Manila, dus geen keuze. In de Niah Caves in Sarawak had ik mijn enkel verzwikt en ik mocht niet op een makkelijke plaats zitten zodat mijn voet kon rusten. Om 04.45 uur aangekomen in Manila en vlot onze stempel in ons paspoort gekregen. Onze Maleisische ringit en de Bruneise dollars omgewisseld in PHP. Rechtover de uitgang staat een hokje van het populaire taxisysteem Grab, een soort Uber. Een meisje belde voor ons en we kregen een briefje met prijs en nummerplaat. De Grab was er al vrij vlug, gelukkig nog niet veel verkeer in Manila op dit vroege uur. De taxi zette ons af bij het busstation, we betaalden exact 219 PHP zoals opgegeven. Het vergde enig zoekwerk om de juiste bus naar Tagaytay te vinden in dit hectisch busstation waar iedere bus al vollen bak zijn uitlaat demonstreerde alsof ze startklaar stonden voor een wedstrijd. En wij maar ons zorgen maken over het milieu of de LEZ. Het bus ticket naar Tagaytay kost 88 en de rit duurt twee uren. Een tricycle wou ons naar een goedkoop hotelletje brengen (commissie) en nergens anders. We wandelen weg en nemen nog een tweede en derde tricycle, het is één maffiabende die teveel aanrekent. We gaan terug naar het Vista Real Hotel maar de prijzen zijn nogal fors, nu plots vierduizend en een uurtje geleden was het duizend minder, de bedrieger. Vera gaat nog kijken naar een paar andere hotelletjes in de omgeving en we besluiten in te checken in het Windyridgehotel, Rotonda, San José waar we kunnen verblijven voor 3.000 PHP, badkamer, ontbijt, wifi, gratis koffie, netjes, vriendelijk en mooi panorama op de Taal Vulkaan die een maand geleden nog was uitgebarsten. Het was middag als we hier aankwamen en we zijn doodop na die nachtelijke vlucht en ik met mijn zere voet. Alles is heel duur in Tagaytay omdat het bij het meer en de vulkaan ligt en dus toeristisch is maar is er niemand tijdens de week. Veel bedriegers en leugenaars hier. Maar in ons hotelletje is het helemaal anders, gelukkig. Rustig ver weg van Manila en goed om nog een paar dagen uit te rusten voor onze lange terugvlucht naar Brussel. Avondeten genomen naast ons hotel in een Koreaans restaurant, bibimbap typische schotel.

 

 

Woensdag 19/02/2020

Doordat wij een kamer hadden een verdieping lager en ik moeite had om trappen te nemen kregen wij een kamer op het gelijkvloers aan drieduizend die normaal 4.800 kost. Vandaag veel gerust en op ons terras gezeten: prachtig zicht op het meer met de eilandjes er in en de Taal Vulkaan in de verte die nog een grijze massa uitstoot sedert de uitbarsting een maand geleden. Door die grijze massa is het zicht een beetje wazig maar dat is dan net dat mystieke er van. Het gastenboek bekeken, het zijn op een paar uitzonderingen na bijna allemaal Filipino’s. Er was ooit eens een Belg hier. Op de middag zijn we naar het nabijgelegen winkelcentrum gelopen. Nu ja lopen was het niet, meer hinken met een stok maar ik moest toch een beetje bewegen. Ik kon niet weerstaan aan frietjes maar het waren frietjes zonder saus maar met kruiden er op. Daarna zijn we bij een medisch kabinet geweest maar de dokter wou mij niet zien zonder foto van mijn voet. Na lang aandringen ontving zij ons dan toch en ik kreeg een attest om assistentie te krijgen tijdens onze vlucht. Nogmaals onze vlucht nagekeken want we zouden nu rechtstreeks met KLM van Manila naar Amsterdam vliegen. De voorziene vlucht naar Hongkong was afgeschaft wegens het net uitgebroken Corona virus.

 

 

Donderdag 20/02/2020

Ontbijt, rust met mijn voet en lunch honderd meter verderop in het Macao Imperial, heel netjes en prachtig zicht op het meer. De gebakjes zijn lekker. Douche en uitchecken. Er gingen twee personeelsleden mee met ons naar de bushalte en ze droegen mijn bagage, heel vriendelijk in Windyridge. Om 13 uur vertrok er een bus naar Manila Pasay, 82 PHP pp. Het is een slechte chauffeur die veel en bruusk stopt, ik werd er misselijk van. Gelukkig mogen we na twee uren afstappen. Voor 200 PHP brengt een taxi ons naar de luchthaven. Een uur later mogen we inchecken maar ik krijg geen extra beenruimte alhoewel dat degelijk werd aangevraagd gisterenavond via verscheidene Messenger berichten. Ik mocht niet op een lege plaats van eerste klasse zitten noch bij de nooduitgang, geen hulp bij KLM, onvriendelijke Hollanders. Toen ik reeds in het vliegtuig was kon ik wel in business mits opleg van 150 euro, cash zonder bewijs ? Ik werd wel met een rolwagen verplaatst en na veel smeken toch een ietwat betere plaats gekregen. In Taipeh, Taiwan was er een stop van anderhalf uur: uitstappen, naar wachtzaal en terug instappen was pijnlijk.